Chúng ta đều biết mình muốn nghe điều gì. Muốn nghe rằng mọi thứ sẽ ổn thôa, rằng nỗi đau sẽ qua đi, rằng ước mơ sẽ thành hiện thực. Muốn nghe về “bản thân mới,” về việc chỉ cần tin tưởng vào bản thân là đủ.
Nhưng có lẽ đây không phải là thứ chúng ta cần nghe.
Sau bảy thập kỷ của triết lý “hãy tích cực,” chúng ta vẫn chứng kiến sự gia tăng đáng báo động của lo âu, trầm cảm và tuyệt vọng trên toàn thế giới.
Có lẽ đã đến lúc thử một cách tiếp cận khác.
Chấp nhận thực tại luôn không hoàn hảo
Thay vì dựa trên cảm giác tốt đẹp, phương pháp này dựa trên khoa học thực tế và sự chấp nhận những khía cạnh khó chịu của cuộc sống. Nó không yêu cầu chúng ta đứng trước gương tự nhủ những điều vô nghĩa mỗi ngày.
Sẽ là ảo tưởng nếu tin rằng chúng ta đều tuyệt vời và định sẵn cho sự vĩ đại. Thay vào đó, nó thừa nhận rằng chúng ta đều có khuyết điểm và nên đối mặt với thực tế này. Nó không khuyến khích theo đuổi những ước mơ hoang tưởng, mà nhắc nhở chúng ta tập trung vào những việc có ý nghĩa thực sự.
1. Con Người Có Khuyết Điểm – Hãy Cố Gắng Ít Khuyết Điểm Hơn
Khoa học cho thấy chúng ta đều có những ảo tưởng riêng. Chúng ta thường đánh giá quá cao tầm quan trọng của bản thân và đánh giá thấp công sức của người khác. Chúng ta thiên vị với những ham muốn cá nhân và nhóm mình thuộc về, trong khi có định kiến với những người khác.
Trí nhớ của chúng ta không hoàn hảo – chúng ta thường tưởng tượng ra những gì mình đã nghĩ hoặc cảm thấy trong quá khứ. Chúng ta cũng rất tệ trong việc dự đoán tương lai, cả về những gì sẽ xảy ra lẫn cách chúng ta sẽ cảm thấy về những điều đó.
Về mặt đạo đức, không ai trong chúng ta là hoàn hảo. Nghiên cứu cho thấy hầu hết chúng ta sẽ nói dối, gian lận hoặc trộm cắp nếu tin rằng mình có thể thoát tội. Chúng ta thường biện minh cho hành vi xấu của bản thân trong khi phán xét và lên án cùng hành vi đó ở người khác.
Tại sao lại như vậy? Tâm lý con người không tiến hóa vì sự thật hay lòng trắc ẩn, mà vì sự sống còn. Trong phần lớn lịch sử loài người, người ta chỉ gặp vài chục người khác, một nửa là gia đình. Bản năng tự nhiên của chúng ta do đó không hướng tới kỷ luật, đồng cảm hay hiểu biết, mà hướng tới những phán đoán bốc đồng, phản ứng vị kỷ và thiên kiến nhóm mạnh mẽ.
Vì lý do này, chúng ta phải coi những ước mơ, ý tưởng và ham muốn của mình là đáng ngờ. Chúng ta phải giữ thái độ hoài nghi với bản thân và rèn luyện để hành động chống lại những xung động và ham muốn mặc định.
Sự vĩ đại thực sự là khả năng hiếm hoi để bước ra khỏi bùn lầy của bản chất con người – những khoảnh khắc đặc biệt khi chúng ta có thể hành động một cách hợp lý, từ bi, khách quan và công bằng.
Nguyên tắc: Con người có khuyết điểm. Hãy cố gắng ít khuyết điểm hơn.
2. Đau đớn là không thể tránh khỏi – nhưng khổ đau lại là tùy chọn
Tất cả chúng ta đều chơi một trò chơi với chính mình: thuyết phục bản thân rằng có thể loại bỏ nỗi đau trong cuộc sống. Chúng ta nghĩ, “Nếu chỉ có được X, mọi thứ sẽ tuyệt vời,” không nhận ra rằng việc có được X cũng mang đến những nỗi đau mới không lường trước được.
Đau đớn là hằng số phổ quát trong cuộc sống. Kể cả khi có được mọi thứ mình muốn, tâm trí chúng ta vẫn sẽ tìm ra điều gì đó để phàn nàn vào buổi trưa.
Tâm trí chúng ta làm hỏng tất cả niềm vui. Và chúng làm điều này vì một lý do rất cụ thể: sự đổi mới.
Hãy tưởng tượng 50,000 năm trước, có hai loại người: những người hạnh phúc dễ hài lòng, và những người liên tục bất mãn. Những người hạnh phúc sẽ nằm dài dưới nắng, ăn quả mọng, ngủ và tận hưởng cuộc sống. Những người bất mãn sẽ thấy điều này và nghĩ: “Thật bất công! Tôi cũng muốn vui vẻ!”
Những người bất mãn này sẽ không hài lòng chỉ với việc thắng trong các trò chơi. Họ sẽ ra ngoài hoang dã, tìm một tảng đá lớn, tự hỏi liệu nhãn cầu con người có nổ tung không, rồi quay lại giết tất cả những người hạnh phúc để chứng tỏ ai là ông chủ.
Việc là một con người bất mãn có lợi thế tiến hóa vì nó thúc đẩy chúng ta cạnh tranh và thống trị người khác. Mặc dù việc theo đuổi sự thống trị không làm chúng ta cảm thấy tốt, nhưng đó là một chiến lược tiến hóa tốt. Còn việc hạnh phúc mọi lúc thì cảm thấy tốt, nhưng lại là một chiến lược tiến hóa tồi tệ.
Nghiên cứu về hạnh phúc cho thấy tất cả chúng ta đều khá bất mãn nhẹ mọi lúc, bất kể thu nhập, giới tính, tình trạng hôn nhân hay chiếc xe nào chúng ta lái.
Chúng ta không thể kiểm soát nỗi đau trong cuộc sống. Điều chúng ta có thể kiểm soát là ý nghĩa mà chúng ta gán cho nỗi đau. Và chính ý nghĩa đó quyết định liệu nỗi đau có khiến chúng ta khổ sở hay không.
Nếu chúng ta quyết định rằng nỗi đau chia tay có nghĩa là chúng ta là kẻ thất bại và không xứng đáng được yêu thương, thì chúng ta sẽ khổ sở. Nếu chúng ta quyết định rằng cuộc chia tay có nghĩa là đối tác đó không phù hợp với chúng ta, thì chúng ta sẽ tốt hơn nhờ nỗi đau đó.
Trong mọi trường hợp, chúng ta có thể chọn tránh né nỗi đau hoặc chọn đối mặt với nỗi đau. Khi tránh né nỗi đau, chúng ta khổ sở. Khi đối mặt với nỗi đau, chúng ta phát triển.
Nguyên tắc: Đau đớn là không thể tránh khỏi. Khổ đau là tùy chọn.
3. Đau đớn là cách con người phát triển
Khi trải qua nỗi đau, chúng ta tạo ra ý nghĩa để diễn giải nỗi đau đó. Tùy thuộc vào ý nghĩa chúng ta chọn, chúng ta sẽ tạo ra những câu chuyện giúp định hình hành động tương lai. Sau đó, chúng ta trở nên gắn bó cảm xúc với những câu chuyện này, coi chúng như một phần mở rộng của bản thân.
Một số câu chuyện của chúng ta hữu ích hơn những câu chuyện khác, tức là chúng dẫn chúng ta đến những vấn đề tốt hơn. Những câu chuyện khác lại kém vì chúng dẫn đến những vấn đề tồi tệ hơn và đau đớn hơn.
Cuối cùng, mọi câu chuyện ý nghĩa mà chúng ta tạo ra sẽ thất bại với chúng ta. Điều này có nghĩa là bất cứ điều gì chúng ta chọn tin tưởng dựa trên những trải nghiệm quá khứ cuối cùng sẽ thất bại trong việc bảo vệ chúng ta khỏi nỗi đau trong những trải nghiệm tương lai.
Ví dụ, khi còn trẻ, có người cảm thấy nhàm chán và muốn đi khắp thế giới. Đây là câu chuyện họ xây dựng xung quanh nỗi đau – nếu có thể đi du lịch và sống trong các nền văn hóa khác nhau, họ sẽ giải quyết được sự nhàm chán.
Vậy là họ dành bảy năm đi du lịch khắp thế giới. Họ trải qua tan vỡ, yêu đương, học ngôn ngữ, nhảy múa trên bãi biển đến khi mặt trời mọc.
Và điều thú vị xảy ra: trong khi họ đang có khoảng thời gian tuyệt vời nhất đời, họ bắt đầu cảm thấy các mối quan hệ suy yếu. Họ khó duy trì tình bạn. Đời sống hẹn hò bắt đầu cảm thấy trống rỗng và vô nghĩa. Họ bắt đầu mơ tưởng về việc định cư ở đâu đó, có cộng đồng, thói quen, một ngôi nhà.
Câu chuyện đã cứu họ khỏi nỗi đau trước đó giờ đây đã mang đến một hình thức đau đớn cao cấp hơn, mong muốn hơn. Câu chuyện từng là giải pháp cho nỗi đau giờ lại trở thành nguyên nhân. Và giờ họ cần đánh giá lại câu chuyện của mình và cập nhật nó.
Trong ý nghĩa này, nỗi đau giống như thông báo khó chịu trên điện thoại báo chúng ta cập nhật ứng dụng. Ngoại trừ trong trường hợp này, chúng ta cần cập nhật chính mình.
Nếu chúng ta không cho phép những câu chuyện của mình thất bại, nếu chúng ta bám víu vào chúng và khăng khăng rằng chúng là Chân Lý tuyệt đối duy nhất, thì chúng ta không học hỏi, không phát triển và không cải thiện nỗi đau của mình. Thực tế, nếu chúng ta từ chối thay đổi niềm tin, thì chúng ta sẽ trải qua cùng một nỗi đau lặp đi lặp lại.
Chúng ta phải cho phép bản thân loại bỏ những niềm tin, như những lớp da cũ, để lộ ra một bề ngoài mới hơn, cứng cỏi hơn bên dưới.
Nguyên tắc: Mọi thứ bạn tin tưởng sẽ có một ngày gây ra đau đớn cho bạn – đây là cách bạn phát triển.
4. Hạnh phúc không dành sẵn con người – mà là sự lựa chọn
Trong tất cả các câu chuyện của con người để giải thích đau đớn và khổ sở, có lẽ câu chuyện phổ biến và có vấn đề nhất là câu chuyện về việc “đáng được.”
Tâm trí con người không thể không nghĩ theo quan hệ nhân quả. Bạn học bài cho kỳ thi; bạn được điểm cao. Bạn thức dậy sớm; bạn làm được nhiều việc. Bạn uống cả chai tequila vào bữa sáng; bạn ngất xỉu trong chất nôn của chính mình vào buổi trưa.
Hành động có hậu quả. Và trong những bối cảnh thực sự đơn giản, những hậu quả này dễ hiểu. Do đó, là con người, cài đặt mặc định của chúng ta là tự động cho rằng mỗi người trong chúng ta đều đáng được bất cứ điều gì xảy ra với mình.
Nhưng điều gì xảy ra khi một điều gì đó khủng khiếp và bất ngờ xảy ra? Như một cơn lốc xoáy phá hủy ngôi nhà của bạn? Hay một cuộc khủng hoảng kinh tế quét sạch tài khoản hưu trí của bạn? Liệu hành động của bạn có gây ra nỗi đau đó không? Tất nhiên là không. Nhưng tâm trí chúng ta khó có thể loại bỏ cảm giác rằng chúng ta không bằng cách nào đó đáng bị khổ sở.
Thực tế là, do những thành kiến tồi tệ của con người, tất cả chúng ta đều có xu hướng tin rằng mình là người tốt. Và, do bản chất hỗn loạn và không thể dự đoán của cuộc sống, tất cả chúng ta đều trải qua một lượng lớn đau đớn tại một thời điểm nào đó. Do đó, tất cả chúng ta đều đấu tranh với ý tưởng rằng những điều khủng khiếp có thể xảy ra với chúng ta mà chúng ta không đáng bị như vậy.
Có một vài cách mà tất cả chúng ta giải quyết sự bất hòa nhận thức được tạo ra bởi Vấn đề Cuộc Sống Không Công Bằng trong tâm trí. Một số người tin vào câu chuyện về số phận và định mệnh, chọn tin rằng nỗi đau của họ có một mục đích cao hơn nào đó không thể biết được. Những người khác chọn con đường tôn giáo: Chúa có một “kế hoạch” và ngài làm việc theo những “cách bí ẩn.” Những người khác nội hóa nỗi đau, quyết định rằng họ đang trải qua vận may khủng khiếp như vậy vì có điều gì đó cơ bản sai trái với họ.
Hãy để tôi đề xuất một giải pháp ít rõ ràng hơn cho Vấn đề Cuộc Sống Không Công Bằng: niềm tin rằng ai đó “đáng được” bất cứ điều gì là sai.
Chúng ta làm những việc. Đôi khi chúng tạo ra kết quả tốt. Đôi khi chúng tạo ra kết quả xấu. Vấn đề là chỉ cần làm những điều mà chúng ta tin sẽ thường xuyên tạo ra kết quả tốt hơn.
Thế thôi. Nếu bạn bị một cơn bão tố hoặc bị lừa đảo bởi ai đó độc ác, đó là cuộc sống. Đối mặt với nỗi đau, học hỏi từ nó và làm tốt hơn lần sau. Hạnh phúc không nên là một phần của phương trình tâm thần ở đây. Việc đáng được chắc chắn không nên. Chỉ có cải thiện.
Nguyên tắc: Chẳng có hạnh phúc nào dành sẵn cho chúng ta cả.
5. Mọi Thứ Bạn Yêu Thương Sẽ Mất Đi – Đây Là Điều Làm Cuộc Sống Có Ý Nghĩa
Hãy tưởng tượng một nhân vật bất tử. Nếu bạn có một chân trời vô hạn của trải nghiệm trước mặt, tất cả mọi trải nghiệm ý thức có thể sẽ một ngày nào đó là của bạn – mọi hình thức đau đớn, niềm vui, khổ sở và hạnh phúc. Bạn sẽ chứng kiến không chỉ bạn bè mà cả những nền văn minh và hành tinh chết đi, sau đó tái xuất hiện và phát triển, rồi chết đi một lần nữa.
Sự bất tử sẽ đòi hỏi chủ nghĩa hư vô. Với trải nghiệm vô hạn, việc định giá bất cứ điều gì trở nên bất khả thi. Mọi thứ trở nên thoáng qua và tùy ý. Không có sự khan hiếm. Và không có sự khan hiếm, không có lý do để định giá bất cứ điều gì cả.
Lý do chúng ta đánh giá cao các thành viên gia đình là vì họ là những người duy nhất chúng ta có. Chúng ta không có một người mẹ khác hoặc một người cha khác. Bạn không thể có cùng một đứa con hai lần. Tương tự, lý do chúng ta đánh giá cao những thành tích và giải thưởng là vì không phải ai cũng có thể có được chúng. Chỉ những người được chọn. Chúng khan hiếm và độc đáo.
Cái chết – tức là, sự mất mát không thể tránh khỏi của mọi thứ – là điều duy nhất làm cho cuộc sống cảm thấy có giá trị. Mỗi ngày trôi qua, bạn lại gần cái chết hơn một ngày. Và với lượng thời gian hữu hạn đó, bạn phải chọn lựa. Bạn phải ưu tiên. Bạn phải đánh giá một thứ hơn thứ khác.
Không có thời gian hữu hạn, tất cả những phán đoán này sẽ sụp đổ và tất cả trải nghiệm sẽ không có ý nghĩa gì.
Chúng ta đều trải qua mất mát. Mất mát những người thân yêu. Mất mát bản thân quá khứ. Mất mát niềm tin. Mất mát chính mình. Sự mất mát này chắc chắn sẽ đau đớn. Nhưng cũng có một vẻ đẹp trong sự mất mát đó. Vì nỗi đau đến từ sự mất mát nhắc nhở chúng ta về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc đã sống.
Chấp nhận thực tại bất toàn, nhưng bạn có thể bảo vệ mình khỏi sự mất mát. Bạn có thể kiểm soát cuộc sống và thế giới và đảm bảo rằng bạn không mất bạn bè, không mất tiền hoặc công việc, rằng bạn sẽ luôn thành công, rằng bạn sẽ không bao giờ buồn!
Nhưng đây là ham muốn bất tử, ham muốn một tương lai không thay đổi, tĩnh lặng. Thái độ này chống lại sự sống vì nó chống lại cái chết.
Chạy trốn khỏi sự mất mát là vô ích. Đừng cố gắng ngăn chặn nó. Vì cường độ mất mát của bạn chỉ được cân bằng bởi cường độ cuộc sống của bạn. Và mỗi sự mất mát là một lời nhắc nhở, rằng khoảnh khắc này, và khoảnh khắc tiếp theo và tiếp theo nữa, mỗi cái đều độc đáo và đặc biệt và không nên coi là đương nhiên.
Nguyên tắc: Mọi thứ bạn yêu thương sẽ một ngày nào đó bị mất đi – và đây là điều làm cho cuộc sống có ý nghĩa.
Hãy bước những bước chân bình thản
Không một đấng trí tuệ nào trong lịch sử loài người nói rằng con người là hoàn hảo, là vẹn toàn, không vị nào hứa hẹn sẽ làm cho cuộc sống của bạn dễ dàng hơn. Thay vào đó, đấng sáng tạo chỉ cho con người một khuôn khổ để hiểu và làm việc với những khía cạnh khó khăn, đau đớn nhưng không thể tránh khỏi của sự tồn tại con người.
Bằng cách chấp nhận những khuyết điểm của mình, đối mặt với nỗi đau thay vì tránh né, cho phép niềm tin thất bại và học hỏi, buông bỏ ý tưởng về việc “đáng được,” và chấp nhận tính tạm thời của mọi thứ, chúng ta có thể tìm thấy một con đường bền vững hơn đến một cuộc sống có ý nghĩa – không nhất thiết là hạnh phúc, nhưng chắc chắn là thực tế và đáng sống.
Nếu chấp nhận thực tại như nó vốn vậy và con người như con người vốn vậy, thì cuộc đời này không có gì đáng để chạy trốn nữa, phải không nào!
Theo: Mark Manson
