Hầu hết các ý tưởng tuyệt vời đều tuân theo một quy trình sáng tạo tương tự, và bài viết này sẽ giải thích cách quy trình đó vận hành. Hiểu được điều này là cực kỳ quan trọng, bởi tư duy sáng tạo là một trong những kỹ năng giá trị nhất mà con người có thể sở hữu. Gần như mọi vấn đề trong công việc và cuộc sống đều có thể được giải quyết hiệu quả hơn thông qua các giải pháp đổi mới, tư duy phi tuyến và những ý tưởng đột phá.
Ai cũng có thể học cách sáng tạo thông qua năm bước dưới đây. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là việc sáng tạo là dễ dàng. Khám phá năng lực sáng tạo đòi hỏi sự can đảm và luyện tập bền bỉ. Dù vậy, tiếp cận quy trình này qua năm bước sẽ giúp làm sáng tỏ cách tư duy sáng tạo hoạt động – và mở ra con đường cho những suy nghĩ mới mẻ, khác biệt.
Để thấy rõ quy trình này hoạt động như thế nào, hãy cùng bắt đầu với một câu chuyện ngắn.
Một vấn đề cần lời giải sáng tạo
Vào những năm 1870, các tờ báo và nhà in phải đối mặt với một vấn đề rất cụ thể – và rất tốn kém. Nhiếp ảnh lúc đó là một phương tiện mới mẻ và đầy hứa hẹn. Độc giả muốn thấy nhiều hình ảnh hơn, nhưng không ai tìm ra cách in ảnh sao cho vừa nhanh vừa rẻ.
Chẳng hạn, để in một tấm ảnh vào thập niên 1870, các tòa soạn phải thuê nghệ nhân khắc họa lại bức ảnh lên bản thép bằng tay. Những bản khắc này sau đó được dùng để ép ảnh lên trang giấy, nhưng thường chỉ in được vài lần là hỏng. Quy trình khắc ảnh như vậy vừa mất thời gian vừa cực kỳ tốn kém.
Người đã phát minh ra giải pháp cho vấn đề này là Frederic Eugene Ives. Ông trở thành một trong những người tiên phong trong lĩnh vực nhiếp ảnh, và sở hữu hơn 70 bằng sáng chế trong suốt sự nghiệp. Câu chuyện về sự sáng tạo và đổi mới của ông là một ví dụ điển hình cho năm bước trong quy trình sáng tạo.
Khoảnh khắc lóe sáng
Ives bắt đầu sự nghiệp với vị trí học việc trong một xưởng in tại Ithaca, New York. Sau hai năm tìm hiểu quy trình in ấn, ông chuyển sang quản lý phòng thí nghiệm nhiếp ảnh của Đại học Cornell. Trong suốt thập niên đó, ông liên tục thử nghiệm các kỹ thuật chụp ảnh mới và tìm hiểu sâu về máy ảnh, máy in và quang học.
Năm 1881, Ives có một khoảnh khắc lóe sáng về một kỹ thuật in tốt hơn.
“Khi đang vận hành quy trình chụp ảnh nổi tại Ithaca, tôi nghiên cứu vấn đề của quy trình halftone,” Ives kể lại. “Tôi đi ngủ trong trạng thái đầu óc mịt mờ vì vấn đề đó, và ngay khi thức dậy vào sáng hôm sau, trước mắt tôi hiện lên toàn bộ quy trình và thiết bị đang vận hành – như thể được chiếu lên trần nhà vậy.”
Ngay lập tức, ông hiện thực hóa ý tưởng đó và nộp bằng sáng chế vào năm 1881. Trong suốt những năm tiếp theo, Ives liên tục cải tiến quy trình của mình. Đến năm 1885, ông phát triển một quy trình đơn giản hơn, hiệu quả hơn. “Quy trình Ives” – như được gọi sau này – giúp giảm chi phí in ảnh tới 15 lần và trở thành tiêu chuẩn ngành trong suốt 80 năm tiếp theo.
Giờ là lúc rút ra những bài học quan trọng từ hành trình sáng tạo của Ives.
Quy trình in của Frederic Eugene Ives là một ví dụ điển hình cho quy trình sáng tạo tối ưu.
Kỹ thuật in mà ông phát triển sử dụng phương pháp “in halftone” – chia nhỏ bức ảnh thành các chấm li ti. Nhìn gần, đó là một tập hợp các chấm. Nhưng từ khoảng cách bình thường, các chấm này hòa lại thành hình ảnh với các cấp độ xám khác nhau.
5 giai đoạn của quy trình sáng tạo
Năm 1940, một giám đốc quảng cáo tên là James Webb Young đã xuất bản cuốn cẩm nang ngắn có tên Kỹ thuật sản sinh ý tưởng. Trong đó, ông đưa ra một nhận định đơn giản nhưng sâu sắc: ý tưởng sáng tạo là sự kết hợp mới của các yếu tố cũ.
Nói cách khác, tư duy sáng tạo không bắt nguồn từ con số 0, mà từ việc nhìn nhận các yếu tố sẵn có – và kết hợp chúng theo cách chưa từng có trước đây.
Điều quan trọng nhất: khả năng tạo ra các kết hợp mới phụ thuộc vào việc nhìn ra mối liên hệ giữa các khái niệm. Khi hình thành được một liên kết mới giữa hai ý tưởng cũ, tức là bạn đã sáng tạo.
Theo Young, quá trình sáng tạo này luôn bao gồm năm bước:
-
Thu thập tư liệu mới. Giai đoạn đầu là học hỏi – gồm cả việc tìm hiểu tài liệu liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ, và khám phá thêm nhiều kiến thức tổng quát để mở rộng tư duy.
-
Xử lý tư liệu trong tâm trí. Giai đoạn này là lúc phân tích sâu những gì đã học, nhìn sự việc từ nhiều góc độ, và thử nghiệm cách kết hợp các ý tưởng khác nhau.
-
Tạm rời xa vấn đề. Đưa vấn đề ra khỏi tâm trí hoàn toàn, và chuyển sang làm điều gì đó truyền cảm hứng và tiếp thêm năng lượng.
-
Để ý tưởng quay trở lại. Khi không còn cố gắng suy nghĩ, ý tưởng thường trở lại một cách bất ngờ – như một tia sáng.
-
Phát triển và hoàn thiện ý tưởng dựa trên phản hồi. Đưa ý tưởng ra thế giới, nhận lấy phản hồi và cải tiến nó.
Ý tưởng trong thực tiễn
Quy trình sáng tạo mà Ives trải qua là ví dụ hoàn hảo cho năm bước này:
-
Thu thập tư liệu: Ives làm việc hai năm trong xưởng in, sau đó bốn năm tại phòng thí nghiệm nhiếp ảnh – tích lũy kiến thức từ cả hai lĩnh vực và tìm ra liên kết giữa chúng.
-
Xử lý trong tâm trí: Vào khoảng năm 1878, gần như toàn bộ thời gian của ông dành cho việc thử nghiệm, sáng tạo, và kết hợp các ý tưởng.
-
Tạm rời xa vấn đề: Trong trường hợp này, ông… đi ngủ. Đôi khi chỉ vài giờ, đôi khi cần cả tuần hoặc hơn. Quan trọng là để tâm trí tự do và không bị bó buộc bởi áp lực phải nghĩ ra giải pháp.
-
Ý tưởng quay trở lại: Sau giấc ngủ, ông tỉnh dậy với giải pháp hoàn chỉnh trong đầu – minh chứng cho sức mạnh của tiềm thức khi được giải phóng.
-
Hoàn thiện ý tưởng: Ives tiếp tục cải tiến ý tưởng suốt nhiều năm, thậm chí còn nộp thêm một bằng sáng chế khác. Đây là điều thường bị bỏ qua – bởi quá dễ để hài lòng với phiên bản đầu tiên. Nhưng ý tưởng lớn cần thời gian để tiến hóa.
Tóm tắt quy trình sáng tạo
“Một ý tưởng là một sự kết nối, và đỉnh cao của nó là một phép ẩn dụ hay.”
— Robert Frost
Quy trình sáng tạo là hành trình tạo ra các liên kết mới từ những ý tưởng cũ. Do đó, tư duy sáng tạo chính là việc nhận ra mối quan hệ giữa các khái niệm.
Một cách tiếp cận thiết thực cho mọi thử thách sáng tạo là làm theo năm bước:
-
Thu thập tư liệu
-
Suy ngẫm và kết nối trong tâm trí
-
Rời xa vấn đề
-
Đón nhận ý tưởng quay trở lại
-
Đưa ý tưởng ra ngoài và điều chỉnh theo phản hồi.
Sáng tạo không nhất thiết là người đầu tiên nghĩ ra điều gì đó. Thường thì, sáng tạo là người biết kết nối đúng những điều cũ theo một cách mới.
