Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao có người đọc cả trăm cuốn sách nhưng vẫn không hiểu sâu, trong khi người khác chỉ đọc vài cuốn nhưng lại trở thành chuyên gia? Câu trả lời nằm ở cách chúng ta tiếp cận việc đọc.
Trong cuốn sách kinh điển “How to Read a Book”, Mortimer Adler đã chỉ ra 4 cấp độ đọc sách mà mọi người cần nắm vững. Hãy nghĩ về chúng như: đọc để giải trí, đọc để thông tin, đọc để hiểu biết, và đọc để thành thạo.
Tại Sao Cần Phân Biệt Các Cấp Độ Đọc?
Hầu hết chúng ta chỉ biết hai cấp độ đầu – đọc để giải trí và đọc để có thông tin. Nhưng giá trị thực sự lại nằm ở hai cấp độ cuối. Nếu không học được hai cấp độ này, bạn sẽ như một người chỉ có một chân trong cuộc đua marathon của tri thức.
Điều quan trọng là không phải lúc nào cũng cần đọc ở cấp độ cao nhất. Bạn không thể đọc tiểu thuyết tình cảm và tài liệu pháp lý bằng cách giống nhau. Mục đích đọc phải phù hợp với phương pháp đọc.
Cấp Độ 1: Đọc Để Giải Trí (Elementary Reading)
Đây là cấp độ được dạy từ tiểu học. Nếu bạn đang đọc bài này, có nghĩa là bạn đã thành thạo cấp độ này rồi. Mục tiêu đơn giản: đọc để thư giãn và giải trí.
Cấp Độ 2: Đọc Để Thông Tin (Inspectional Reading)
Nhiều người nghĩ rằng đọc lướt là không tốt. Sai rồi!
Mục đích của việc đọc lướt là xác định xem cuốn sách có đáng để đọc kỹ hay không. Thực tế, phần lớn các cuốn sách không đáng.
Có hai cách đọc để lấy thông tin:
Đọc Lướt Có Hệ Thống
- Đọc nhanh lời giới thiệu, mục lục, chỉ mục và bìa sau
- Nhảy vào những chương quan trọng, đọc một đoạn ở đây, một đoạn ở kia
- Nắm bắt được các ý tưởng chính và cấu trúc của sách
Đọc Nhanh Toàn Bộ
- Đọc hết cuốn sách nhưng đọc nhanh
- Không dừng lại để suy nghĩ sâu
- Không tra cứu từ khó hiểu, cứ tiếp tục đọc
- Không ghi chú hay đánh dấu
Sau bước này, bạn đã nắm được ý chính. Với nhiều cuốn sách, điều này là đủ rồi. Hãy nghĩ về những cuốn sách tâm lý học phổ thông – chỉ đọc lướt phần giới thiệu là bạn đã có được 90% giá trị.
Thông thường, bạn có thể dừng lại ở đây. Nhưng đôi khi, bạn muốn hiểu sâu hơn về cuốn sách.
Cấp Độ 3: Đọc Để Hiểu Biết (Analytical Reading)
Francis Bacon từng nói: “Một số sách để nếm thử, một số để nuốt chửng, và một số ít để nhai kỹ và tiêu hóa.”
Đọc phân tích chính là việc “nhai kỹ và tiêu hóa” đó. Đây là công việc thực sự của việc đọc sách.
Nếu đọc để lấy thông tin là điều tốt nhất bạn có thể làm một cách nhanh chóng, thì đọc phân tích là điều tốt nhất bạn có thể làm khi có thời gian.
4 Quy Tắc Của Đọc Phân Tích
- Phân loại sách: Xác định thể loại và chủ đề của sách
- Tóm tắt nội dung: Nêu nội dung chính của toàn bộ cuốn sách một cách ngắn gọn nhất
- Liệt kê các phần chính: Sắp xếp theo thứ tự và mối quan hệ, phác thảo cấu trúc
- Xác định vấn đề: Tìm ra vấn đề hoặc các vấn đề mà tác giả đang cố gắng giải quyết
Nghe có vẻ đơn giản nhưng thực tế đòi hỏi rất nhiều công sức. May mắn thay, việc đọc để lấy thông tin ở bước trước đã chuẩn bị sẵn cho bạn.
Để đọc hiểu, bạn cần tích hợp các ý tưởng vào đầu. Bạn phải thực sự làm công việc tiêu hóa tài liệu và biến nó thành của riêng mình. Tuy nhiên, hiểu một cuốn sách không có nghĩa là bạn hiểu toàn bộ chủ đề đó.
Bạn không thể chỉ đọc một cuốn sách rồi tự xưng là chuyên gia. Nếu thực sự muốn thành thạo một chủ đề, bạn cần đi sâu vào toàn bộ lĩnh vực đó.
Cấp Độ 4: Đọc Để Thành Thạo (Syntopical Reading)
Đây là cấp độ đọc khó khăn và thách thức nhất.
Đọc để thành thạo có nghĩa là đọc nhiều cuốn sách về cùng một chủ đề, so sánh và đối chiếu các ý tưởng, từ vựng và lập luận. Mục tiêu không phải hiểu một cuốn sách cụ thể nào mà là hiểu toàn bộ chủ đề và phát triển sự thành thạo sâu sắc.
4 Chìa Khóa Của Đọc Để Thành Thạo
- Xác định các đoạn văn liên quan: Tìm đúng sách và những đoạn văn chính. Bạn không thể giao việc này cho người khác. Nếu muốn khắc phục điểm mù, bạn phải tự làm.
- Dịch thuật và tổng hợp: Thay vì dùng ngôn ngữ của tác giả, hãy thiết lập thuật ngữ riêng. Bài tập dịch thuật này giúp kết nối các khái niệm và lập luận của nhiều tác giả khác nhau.
- Đặt câu hỏi của riêng bạn: Tập trung vào điều bạn muốn biết, không chỉ vấn đề của tác giả. Đặt những câu hỏi mà nhiều tác giả có thể trả lời. Chuẩn bị tinh thần: một số câu hỏi có thể không có đáp án.
- Xác định vấn đề và phân tích cuộc thảo luận: Khi một câu hỏi có nhiều đáp án, bạn đã xác định được một vấn đề cần nghiên cứu thêm. Hiểu các quan điểm khác nhau giúp hình thành ý kiến thông minh.
Kỹ Thuật Ghi Chú Hiệu Quả
Để nâng cao khả năng đọc, Adler khuyên các kỹ thuật ghi chú sau:
- Gạch chân những điểm chính
- Dùng dấu thẳng đứng ở lề cho những đoạn dài
- Đánh dấu sao hoặc dấu hoa thị cho những phát biểu quan trọng
- Đánh số thứ tự các luận điểm
- Tham chiếu chéo các ý tưởng liên quan với số trang
- Khoanh tròn từ khóa hoặc cụm từ
- Viết câu hỏi và câu trả lời ở lề
Người Đọc Đòi Hỏi Cao
Người đọc đòi hỏi cao sẽ đặt đúng câu hỏi và tìm kiếm câu trả lời.
Có 4 câu hỏi chính bạn cần đặt cho mọi cuốn sách:
- Cuốn sách này nói về điều gì?
- Nó nói gì một cách chi tiết và như thế nào?
- Cuốn sách này có đúng không – toàn bộ hay một phần?
- Vậy thì sao?
Kết Luận
Nếu tất cả những điều này nghe có vẻ như công việc khó khăn, bạn đã đúng rồi. Hầu hết mọi người sẽ không làm điều này. Và đó chính là điều làm bạn khác biệt.
Trong thời đại thông tin bùng nổ như hiện nay, khả năng đọc sâu và hiểu đúng không chỉ là kỹ năng mà còn là lợi thế cạnh tranh. Hãy bắt đầu từ việc phân biệt mục đích đọc của mình, rồi áp dụng đúng phương pháp cho từng loại sách. Đó chính là con đường dẫn đến thành công trong học tập và công việc.
